Wanneer je lekker met je zang aan het oefenen bent en goed op weg bent om muzieknummers te maken is er niets zo vervelend als wanneer je steeds last krijgt van je stem. Heesheid, een zere keel, poliepen of knobbeltjes op je stembanden. Dit zijn allemaal tekenen dat er iets helemaal niet goed gaat met je stem! Het kan er zelfs voor zorgen dat je (soms blijvende) stemschade aan de klachten overhoudt en dat is natuurlijk de grootste nachtmerrie voor jou als zanger of zangeres! Hoe voorkom je stemproblemen en hoe zorg je goed voor je stem? En ook belangrijk: als je eenmaal wel stemschade hebt opgelopen, hoe zorg je er dan voor dat het allemaal weer goed komt met je stem? Dat gaan we allemaal met je bespreken in dit blog!
Voorkom stemproblemen door goed voor je stem te zorgen
Er zijn heel wat nationale, maar ook internationale zangers en zangeressen die op een bepaald punt in hun carrière last hebben gekregen van stemproblemen. In veel van deze gevallen ging het dan om poliepen of knobbeltjes op de stembanden. Echt geen pretje en het maakt zingen dan ook vrijwel onmogelijk voor soms wel langere tijd! Stemschade is er in verschillende vormen en kan beginnen met bijvoorbeeld heesheid, maar wanneer je hier niet genoeg aandacht aan besteed kan dit uitlopen tot iets veel ergers zoals dus een poliep of knobbeltje op de stembanden. Daarom is het heel belangrijk om al in een vroeg stadium stemschade te herkennen en te behandelen! Goed voor je stem zorgen is hier een groot onderdeel van, maar hoe doe je dat op de juiste manier?
Stemschade
Allereerst gaan we het met je hebben over welke vormen van stemschade er zijn, voordat we over gaan op het daadwerkelijk herkennen en behandelen ervan. Zoals hierboven al benoemd, is stemschade er in verschillende vormen. Het kan variëren van een lichte zwelling tot ernstige vormen zoals een poliep of knobbeltje op de stembanden. Eigenlijk is stemschade in twee categorieën te verdelen: namelijk stemschade door zang en stemschade door andere factoren. Andere factoren kan onder andere roken zijn, maar ook een infectie, alcoholgebruik, reflux door maagzuur en zelfs de overgang en paralyse. Paralyse is een verlamming aan één van de stembanden. In dit blog gaan we voornamelijk verder in op stemschade door zingen en verkeerd stemgebruik.
Hoe herken je stemschade zodat je het kunt voorkomen?
Goed voor je stem zorgen en op juist stemgebruik letten tijdens het zingen is natuurlijk erg belangrijk. Maar hoe zorg je nou eigenlijk goed voor je stem? En hoe herken je stemschade? Schade op korte termijn kun je opmerken doordat je ineens last krijgt van kriebels in de keel tijdens het zingen, hoestneigingen of een droog gevoel in de keel die een beetje rauw aanvoelt. Schade op de langere termijn is op te merken door langdurige heesheid in je stem die er eerst niet was, maar ook een rauw en droog gevoel in de keel die niet weg gaat. Maar het kan ook zijn dat je steeds een brok in je keel voelt die je maar niet weg krijgt of verlies van je bereik tijdens het zingen. De verschijnselen van stemschade op langere termijn komt voort uit eerdere klachten zoals bij de stemschade op korte termijn beschreven en is eigenlijk al een teken dat je er al te lang geen aandacht aan hebt besteed. Wanneer je aan de klachten van stemschade op langere termijn niets doet kunnen en zullen de klachten steeds erger, maar ook ernstiger worden en meer schade opleveren. Je kunt dan klachten krijgen zoals verder verlies van je bereik en stem, voortdurende heesheid die niet weg te krijgen is, twee tonen tegelijk horen in je stem (diplofonie), pijn in de keel en een stemgeluid die krakerig en niet meer zuiver klinkt. Merk je dat je één of meerdere klachten hebt die we hierboven hebben beschreven? Dan is het enorm belangrijk om zo snel als mogelijk professionele hulp inschakelen om de stemschade aan te gaan pakken! Heb je één van de klachten die bij stemschade op de korte termijn horen? Dan is het noodzaak om voldoende rust te nemen en je stem zo min mogelijk te gebruiken totdat de klachten verdwenen zijn. Stemschade kan je namelijk al vrij snel oplopen door bijvoorbeeld slechts één keer iets verkeerds te doen of één keer op de verkeerde manier de hoogte in te gaan met je stem. Op zich is er in het begin dan ook niets aan de hand, mits je natuurlijk de rust neemt en niet door blijft zingen! Het kan ook zijn dat je ietwat stemschade hebt opgelopen doordat je een zangtechniek aan het oefenen bent die je tijdens zangles hebt meegekregen en ben je nu een beetje bang geworden om het nogmaals te proberen. Dat hoeft helemaal niet. Het is juist goed dat je probeert te leren en jezelf en je stem blijft uitdagen, als je het maar op een verantwoorde manier doet. Neem dus gewoon even een beetje rust totdat je klachten weg zijn en probeer het dan nog eens. Je kunt natuurlijk ook altijd even met je zangcoach overleggen tijdens jouw zanglessen om te kijken of je iets anders kunt doen. Want het is hierbij dan wel belangrijk dat je het de volgende keer op een andere manier doet om stemschade te kunnen voorkomen.
Wat is stemschade precies? Anatomie van de stembanden
Om te ontdekken wat stemschade nou echt precies inhoudt gaan we iets dieper in op de anatomie van de stembanden en het keelgebied. Allereerst bevinden de stembanden zich in het strottenhoofd. In het midden van de stembanden is de stemspleet te vinden. Door de longen te gebruiken vloeit er lucht door de stemspleet langs de stembanden. Wanneer er geen gebruik wordt gemaakt van de stembanden en hier spanning op staat horen we niets en is er geen stemgeluid aanwezig. Wanneer we de stembanden aanspannen ontstaat door de trilling het stemgeluid. Dit kan zich uiten in praten, maar ook zang. Door de stembanden en de spieren er omheen aan te spannen ontstaat er spanning op de stembanden. Om stemschade te voorkomen is het belangrijk om te onthouden hoe geluid vanuit de keel en de stembanden wordt geproduceerd.
Juist stemgebruik
Doordat de stembanden zijn bedekt met een dun laagje slijm biedt dit een beschermlaagje. Onder het slijm bevindt zich weer een dun laagje slijmvlies. Wanneer je je stem op de juiste manier gebruikt zullen de stembanden als een soort golflengte trillen. Dus niet een rechte lijn aan trillingen, maar een golvende manier. Hierbij zullen de stembanden elkaar steeds lichtjes aanraken. Wanneer je je stem niet op de juiste manier gebruikt zullen de stembanden als het ware tegen elkaar aan klappen. Hierdoor gaat alle energie van je stemgebruik naar slechts één punt in de stembanden in plaats van dat de stembanden elkaar lichtjes aanraken over de gehele lengte. De stembanden zullen elkaar hierdoor steeds in het midden van de stemspleet raken, op dezelfde plek, waardoor na verloop van tijd het laagje slijm hier zal verdwijnen. En je raad het vast al, dat is niet goed voor je stembanden! Wanneer het laagje slijm van deze specifieke plek op de stembanden verdwijnt, zal hier ook de beschermende factor verdwijnen. Het weefsel onder het slijmlaagje wat nu verdwenen is zal gaan irriteren en vervolgens beschadigd raken en zal op gaan zwellen. Die zwelling zal zich uiten als een soort blaar die ervoor zal zorgen dat de stemspleet zich niet meer goed kan sluiten en de stembanden elkaar dus niet meer goed zullen kunnen raken. Wanneer dit plekje in het midden van de stembanden eenmaal beschadigd is en een zwelling vertoond zal er verdwaalde lucht door de stemspleet vloeien die geen klank heeft. Dit zal zorgen voor één van de eerste tekenen van stemschade: heesheid.
Rust nemen bij de eerste tekenen van stemschade
Wanneer je heesheid opmerkt is er over het algemeen nog niet heel erg veel aan de hand en kan dit vanzelf weg gaan. Je zal dan wel een bepaalde periode moeten wachten met zingen en zelfs met praten om je stem écht rust te geven. Ga in deze periode ook zeker niet fluisteren! Om meer schade te voorkomen. Misschien zal je het niet verwachten, maar wanneer je fluistert oefen je juist heel erg veel druk op je stembanden en dat is wat je op dit moment juist niet wil doen. Wanneer je bent genezen door rust te nemen is het heel erg belangrijk dat je niet gewoon maar weer verder gaat waar je gebleven bent. Je hebt de stemschade uiteindelijk niet voor niks gekregen, dus je hebt iets verkeerd gedaan in je stemgebruik. Ga dan ook zeker op onderzoek uit hoe de stemschade heeft kunnen ontstaan en hoe je het in de toekomst kunt voorkomen vóórdat je weer gaat zingen! Wanneer je de heesheid en de de eerste tekenen van stemschade zoals verlies van bereik zult gaan negeren en gewoon door zult gaan met zingen zal je je stem gaan aanpassen om alsnog misschien net die ene hoge noot te halen of harder zingen om je bereik te vergroten. Hier begint het gevaarlijk te worden en kunnen de klachten zich gaan ontwikkelen tot ernstige stemschade. Vanaf hier loop je namelijk een hoog risico dat de zwelling in het midden van je stembanden zich door gaat ontwikkelen tot een knobbeltje! In dit stadium wordt zingen nagenoeg onmogelijk doordat je stembanden nu helemaal niet meer goed kunnen sluiten. Ook wordt zingen gewoonweg pijnlijk. Vervolgens kan het knobbeltje zich verder ontwikkelen tot een poliep (een stembandpoliep zoals dit genoemd wordt is een soort van zwelling op een steeltje). Waar een knobbeltje op de stembanden zich nog kan herstellen door voldoende rust te nemen, kan een stembandpoliep dit zeer zeker niet. Om een stembandpoliep te doen laten verdwijnen is er vrijwel altijd een operatie nodig. In sommige gevallen is er ook een operatie nodig om een knobbeltje van de stembanden te verwijderen. Het is dan ook altijd aan te raden om goed te letten op de gezondheid van je stem en juist stemgebruik om dergelijke, ernstige stemschade te kunnen voorkomen.
Voorkomen is beter dan genezen
Het klinkt misschien cliché, maar dat is het zeker niet. Want ook bij stemschade is het altijd beter om te voorkomen dan te genezen! Wanneer je stemschade wilt voorkomen moet je weten wat de oorzaken zijn. Eigenlijk is er vaak een combinatie aan oorzaken, maar toch wel altijd één oorzaak die de hoofdoorzaak is. Vaak zie je de meeste stemschade voorkomen bij verkeerd stemgebruik door te hoog te zingen in compressie. Probeer daarom altijd de hoogte van je zang op een rustige manier op te bouwen en verdiep je echt goed in goede zangtechnieken! Hier kan een zangcoach je goed mee helpen. Dat is ook wel een tip die we je graag mee willen geven: ga zeker op zoek naar goede zangles en een goede zangcoach die jou kan helpen om je stem op de juiste manier te gebruiken om zo niet alleen beter en mooier te kunnen leren zingen, maar ook zeker om stemschade te voorkomen!
