Het originele Hammond orgel is een 'ouderwets' orgel en is ontworpen en gebouwd door Laurens Hammond. Over de jaren heen zijn er ook digitale Hammonds ontworpen en gebouwd, welke hun geheel eigen sound hebben verkregen naast de originele Hammond orgels. Beide versies zijn vandaag de dag ineens weer enorm populair, vooral in de muziekgenres Pop en Rock. In de Blues en Jazz is het Hammond orgel geen vreemde. Deze is namelijk al decennia lang net weg te denken uit deze muziekgenres. Wat is het bijzondere aan dit klassieke instrument en waarom wordt het Hammond orgel nu ineens zoveel gebruikt in andere muziekgenres? Lees er alles over in dit blog!
Het klassieke Hammond orgel
Wat maakt het klassieke Hammond orgel zo bijzonder dat we nog steeds bereid zijn dit enorm zware orgel uit de jaren 1930 steeds het podium op en af te slepen? Ten eerste: het Hammond is geschikt om te gebruiken in eigenlijk alle muziekstijlen, wat dit instrument heel bijzonder maakt. Zo kan je met dit authentieke instrument hele rustige nummers spelen, maar ook een keihard rocknummer. Ook is de Hammond ontzettend goed te in te zetten tijdens de productie van een swingend popnummer. Daarnaast voelt het Hammond orgel zich ook thuis binnen andere muziekstromingen. Dit is dan ook de reden waarom dit klassieke instrument na al die jaren nog steeds zo populair blijft en nu ook steeds meer populair wordt binnen andere muziekgenres buiten Blues en Jazz.
Het veelzijdige karakter van het Hammond orgel is zowel een zegen als een vloek zo is gebleken. In de jaren 1970 werden hele elpees vol gespeelt met elektronische orgelmuziek, waardoor dit instrument een beetje een imago heeft gekregen dat dit het enige is wat dit orgel te bieden heeft. Niets in minder waar! En gelukkig beseffen vandaag de dag steeds meer muzikanten dit in vrijwel ieder genre. We hebben het er al over gehad dat het Hammond orgel in de afgelopen decennia niet weg te denken is uit de Blues en Jazz muziek. In deze muziekgenres is de Hammond volledig onderdeel van vrijwel ieder muziekstuk. Door synthesizers is de Hammond een tijd lang aan de kant geschoven binnen de Pop- en Rockmuziek en dan vooral in de jaren 1980 en 1990. Gelukkig heeft het klassieke orgel sinds alweer een hoop jaren zijn comeback gemaakt.
Tegenwoordig wordt er zowel gebruik gemaakt van het klassieke Hammond orgel als de digitale versie van het orgel. Wat wel opvalt is dat de laatste jaren de meeste muzikanten de voorkeur hebben voor het gebruik van het authentieke Hammond toonwielorgel. Zoals deze officieel genoemd wordt. Dit is meestal de Hammond B3 en vaak gekoppeld aan een Lesliebox 122 of 147. Wanneer je eenmaal het typische Hammond geluid kent dan herken je deze in ieder muziekstuk uit duizenden! Zoek het geluid maar eens op dan zal je meteen weten wat ik bedoel. Maar wat maakt het Hammond orgel in muzikaal, maar ook in technisch opzicht zo bijzonder?
De klankopwekking
Het meest bijzondere aan het Hammond toonwielorgel is de manier van klankopwekking. De Amerikaanse uitvinder van het orgel, Laurens Hammond (1895-1973) heeft een groot aantal uitvindingen op zijn naam staan, waaronder het Hammond toonwielorgel. Daarnaast had hij maar liefst 110 patenten op zijn naam. Nog een bekende uitvinding van Hammond: de blauw/rode brilletjes die we gebruiken om 3D films mee te kijken en de synchroonmotor die uiteindelijk gebruikt werd om elektrische klokken aan te drijven. De synchroonmotor was ook de inspiratiebron van Hammond om een elektrisch orgel te ontwikkelen. Hij bedacht hierdoor een orgel met een toonwielgenerator die de dure en onderhoudsintensieve pijporgels in de kerk konden vervangen. De toonwielgenerator wordt aangedreven door de synchroonmotor die Hammond al eerder had ontworpen. De toonwielgenerator is dan ook het kloppende hart van het Hammond orgel.
Het Hammond orgel, of toonwielorgel heeft 12 tot 96 toonwielen. De hoeveelheid is afhankelijk van het model orgel. De toonwielen worden gekenmerkt door een golfvormige rand die gebaseerd zijn op de sinusgolf. De hoeveelheid golven op het toonwiel zijn afhankelijk van de hoogte van de op te wekken toon. Hoe hoger de toon, hoe meer golven. De toonwielen bevinden zich op een draaiende as waardoor ieder toonwiel langs een pick-up element draait die een magnetische kern en een spoel er omheen heeft. Wanneer de toonwielen draaien wordt er een wisselend magnetisch veld opgewekt in de kern van het pick-up element. In de spoel wordt dit omgezet naar een elektrische wisselspanning.
De verdere werking van het Hammond orgel
De wisselspanning zoals we hierboven hebben beschreven is sinusvormig. Te vergelijken met het sinusvormige randje van het toonwiel. Door de wisselspanning te versterken en filteren kan deze via de luidsprekers worden vertaald naar geluid. Dit klinkt als een soort fluittoon die een sinusvormig karakter heeft. In beginsel is de toon vrij dof, maar door boventonen toe te voegen aan het geluid krijgt deze meer klankkleur. Die klankkleur kan geregeld worden door de organist door gebruik te maken van de zogenoemde drawbars. Hier vertellen we je later meer over. Het productie van het geluid stopt echter niet bij de toonwielen. Het geluid moet namelijk nog door een groot circuit aan elektronica en dan voornamelijk buizen om de uiteindelijke klank en het geluid te bepalen die zo typerend is voor het Hammond orgel.
Tijdens de bouw van het instrument moest de maker, Laurens Hammond verschillende compromissen maken. Hierdoor heeft de Hammond diverse onvolkomenheden. Dit is nu juist wat dit instrument zo interessant maakt! Deze onvolkomenheden maken de Hammond namelijk niet alleen heel uniek, maar ook erg levendig en heel muzikaal.
De lesliebox
Wie tegenwoordig Hammond orgel zegt, zegt waarschijnlijk daarna meteen Lesliebox. In eerste instantie was het Hammond orgel voornamelijk bedoeld als kerkorgel en huiskamerorgel. Totdat Don Leslie, de uitvinder van de Lesliebox in beeld kwam. Als we kijken naar de enorme aanhang liefhebbers van het Hammond orgel en hoeveel hiervan in samenwerking met een Lesliebox spelen, kan je zeer zeker wel zeggen dat tegenwoordig het Hammond orgel incompleet is zonder de Lesliebox. De Lesliebox maakt het geluid van de Hammond mooi ruimtelijk. Ook de natuurlijke vibrato die wordt toegevoegd aan het Hammond geluid maakt de Hammond vandaag de dag uitermate geschikt om als grondlegger te dienen in de meest uiteenlopende muzieknummers. Door te wisselen tussen de twee snelheden van de Lesliebox kan je een geheel eigen karakter geven aan je muziek. Dit maakt de combinatie van deze twee producten dan ook een match-made-in-heaven!
De muzikale kant van het Hammond orgel
Nu is het wel even genoeg geweest met de technische kant van het Hammond orgel. We gaan nu verder met de muzikale kant van het Hammond orgel. Ondanks dat het geluid van de Hammond elektrisch wordt opgewekt zien we het orgel toch als een akoestisch instrument. Waarom dat is? Omdat het niet gezien kan worden als een imitatie instrument zoals het keyboard of een elektronisch orgel. Dat zijn namelijk instrumenten die de geluiden van andere 'echte' instrumenten proberen na te bootsen. Dat is natuurlijk niet wat het Hammond orgel doet. Het is een écht instrument. De Hammond heeft een uniek en authentiek geluid, net zoals de akoestische piano, de Wurlitzer en de Fender piano. Het geluid wordt bij al deze toetsinstrumenten natuurlijk opgewekt, ook al komt er elektriciteit aan te pas wat ze instrumenten op zich maken met een uniek en authentiek geluid.
Verschillen met de piano
Veel mensen denken dat wanneer je piano kunt spelen, je ook op het Hammond orgel kunt spelen. Ieder toetsinstrument is in werkelijkheid anders, zo is er ook verschil tussen de piano en het Hammond orgel. Het gaat er natuurlijk niet alleen om dat beide instrumenten zwarte en witte toetsen hebben. De techniek is anders, het gevoel van spelen is anders, maar ook het geluid wat de Hammond speelt en wat je met de tonen kunt doen is anders dan bij de piano. Wanneer je tijdens het spelen van de piano een toon aanslaat kan je deze eigenlijk niet meer veranderen, Misschien enkel nog lichtelijk buigen met het sustainpedaal, maar dat is het dan ook. Bij het Hammondorgel is dat wel anders. Je kan tijdens het spelen van de Hammond namelijk nog veel bewerkingen doen aan de tonen die je speelt! De invulling van de muziek begint eigenlijk pas wanneer de toetsen worden ingedrukt.
Je kunt de volume aanpassen, kleuren met de drawbars, maar ook schakelen met de Leslie en zo is er nog veel meer wat je kunt doen met de geluiden die het Hammond orgel produceert. Dit is dan ook het grote en overduidelijke verschil met de piano. Het is dan ook niet zo dat wanneer je piano kunt spelen je ook direct weet hoe je op een Hammond moet spelen. Natuurlijk hebben ze beiden zwarte en witte toetsen, maar er is zoveel meer te leren als het gaat om de muzikale aanpassingen die je kunt doen met een Hammond! Probeer daar dan ook over te leren en ontdek alle mogelijkheden van de Hammond voordat je lukraak gaat spelen op dit veelzijdige instrument alsof het een piano is. Vraag het bijvoorbeeld eens na bij je pianodocent tijdens de pianoles. Misschien dat hij of zij wel ervaring heeft met het spelen op een Hammond orgel. Wanneer je namelijk denkt dat je die Hammond echt wel kan spelen omdat je toch ook al piano kunt spelen, zal je merken dat het geluid die jij produceert met de Hammond niet echt ergens naar klinkt. verdiep je eerst even of ga vooral lekker oefenen op het Hammond toonwielorgel. Er zal een hele wereld voor je opengaan aan mogelijkheden.
