Canon zingen is een meerstemmige compositie. Hoogst waarschijnlijk ken je deze zangstijl nog wel van school. Tijdens muziekles op de basis- en middelbare school wordt deze meerstemmige zangstijl namelijk vaak gezongen. Maar wat is canon zingen eigenlijk en welke soorten canon zijn er? Daar gaan we het in dit blog over hebben. Lees je gezellig mee?
Canon zingen, een meerstemmige compositie
Canon zingen oftewel een canon is een meerstemmige compositie en wordt als een van de meest strenge zangtechnieken gezien. De stemmen volgen elkaar vlak na elkaar op en imiteren elkaar door hetzelfde te zingen. dit hoeft niet perse in dezelfde toonhoogte of toonsoort te zijn. Dit kan verschillen. Ook het ritme kan verschillen. Dat maakt het canon zingen dan ook zo divers en uitdagend om te doen. Je leert naar je eigen stem te luisteren zonder invloed van andere geluiden en stemmen. Dit kan nog weleens van pas komen wanneer je met meerdere mensen tegelijk wilt gaan zingen buiten een canon om. Het welbekende nummer “vader Jacob” wordt veel gebruikt op scholen omdat dit een redelijk eenvoudig nummer is om meerstemmig mee te leren zingen.
Kettingzang
Een canon wordt ook wel kettingzang genoemd. Het woord canon is van oorsprong afgeleid van de Grieken. Waar het woord “kanon” wet of regel betekent. Omdat het canon zingen heel wat strenge regels bevat. Er bestaan vele soorten canons. Eigenlijk omdat de imitatie van stemmen geen letterlijke herhaling van elkaar hoeft te zijn. Er bestaan in principe twee hoofd canons welke onderscheiden kunnen worden. Zo is er de enkelvoudige canon die eenmaal wordt doorlopen. Daarnaast is er de cirkelvormige canon. Met deze vorm van canon zingen beginnen de afzonderlijke stemmen steeds weer opnieuw, van voren af aan. Door de regel van imiterende stemmen en de variaties daarop bestaat een grote diversiteit aan het meerstemmige canon zingen.
De diversiteit van een canon
Een canon kan uit één enkele stem bestaan, maar ook uit twee, drie of meer stemmen. Dat maakt het zingen van een canon dan ook zo divers. Bij een strenge canon imiteren de stemmen elkaar exact. Bij een andere canon, zoals een canon met meer improvisatie, volgen de stemmen elkaar op met hoogteverschil en een diversiteit aan toonhoogtes. Er kan bijvoorbeeld van inversie gebruik gemaakt worden, maar ook van teruglopende melodieën. Zo zijn er nog veel meer variaties op het canon zingen. Hieronder een aantal voorbeelden;
Aantal stemmen
Afhankelijk van het aantal stemmen spreken we van een tweestemmige, driestemmige canon of hoeveel stemmen er ook zijn in de desbetreffende canon. Om een voorbeeld te noemen; de canon “Qui habitat in adiutorio” heeft maar liefst 24 stemmen! Deze canon is geschreven door Josquin Desprez. Hij heeft geleefd van 1440 tot 1521. Dit is dus echt al een eeuwenoude canon die vandaag de dag nog steeds wordt beoefend.
Interval
Bij een intervalcanon wordt de hoofdstem of wel leidende stem geïmiteerd, maar dan met een interval verschil. Dit is anders dan een octaaf of een unisono. In de muziek is de interval een aanduiding van de muzikale afstand tussen twee tonen. Dit kan een melodische of harmonische interval zijn.
Contrapuntische afleidingen
De leidende stem kan worden opgevolgd door imitaties met contrapuntische afleidingen. Onder de muziektheorie wordt de contrapunt het verband tussen twee of meer individuele stemmen verstaan. Deze term komt uit het Latijn van “punctus contra punctum” wat noot tegen noot betekent.
Inversie
Een inversie of ook wel tegenbeweging genoemd betekent dat in de canon de imiterende stem melodisch beweegt tegenover de leidende stem. Een uitzonderlijk geval is de spiegelcanon. In deze canon zijn de melodische lijnen elkaar spiegelbeeld.
Retrograde
Tijdens een kreeftencanon, wat ook wel cancrizans wordt genoemd, wordt de leidende stem terugwaarts gevolgd door de imiterende stem. Dit wordt ook wel retrograde genoemd. Hierbij wordt afgeweken van de regel dat de imiterende stem de leidende stem moet opvolgen en later dient te beginnen.
Maat en tempo
Bij een prolatiecanon wordt de leidende stem gevolgd door de imiterende stem in een gehalveerd, dubbel of meervoudig tempo.
Perpetuum mobile
Nee, dit is geen mobiele telefoon. Een perpetuum mobile is een denkbeeldig apparaat dat eenmaal in beweging uit zichzelf blijft bewegen en eventueel in staat geacht wordt energie op te wekken uit niets. Een bekend soort canon is de eeuwigdurende. In deze vorm van canon zingen begint iedere individuele stem weer opnieuw en opnieuw. Vandaar de term perpetuum mobile.
Raadselcanon
Het schrijven van raadselcanons was in de tijd van onder andere Bach een veelgebruikte techniek en tijdverdrijf. Er werd een thema gegeven, dit was meestal meerstemmig en soms met een extra subtitel die de encryptie van de canon duidelijkheid moest geven. Een muziekkenner kon aan de hand van de subtitel de canon dan bij wijze van ontcijferen en deze meerstemmig uitwerken. Visueel werd hierbij ook vaak gebruik gemaakt van partituur door gespiegelde sleutels aan het einde van de notenbalk of speciale tekens op de notenbalk die aanduiden waar de stemmen konden worden ingezet.
Waar komt de canon vandaan?
Nu we het over de grote diversiteit aan verschillende canon vormen hebben gehad ben je vast erg benieuwd waar nu eigenlijk het canon zingen vandaan komt. De meest oude bekende canon is afkomstig uit Engeland. De canon wordt “sumer is icumen in” genoemd. Deze canon stamt uit de dertiende eeuw. Toch ontstond het canon zingen in Frankrijk en Italië. Hier sprak men van de “caccia” wat jacht betekent. Waarschijnlijk komt deze benaming van de najagende stemmen in de canon. De canon was op het hoogtepunt tijdens de vijftiende en zestiende eeuwse Nederlandse muziek en de Barokke periode. Bach (Johann Sebastian Bach) was een meester in de canon. Zijn “Musikalisches Opfer” is een ingenieuze canon waarbij de imiterende stemmen van elkaar verschillen in toonsoort, hoogte en ritme en richting van de melodie. Deze canon is vandaag de dag nog de meest gecompliceerde en prachtig uitgewerkte canon die de echte canon-liefhebber doet stralen van muziekgeluk.
